كيفيت آب از گرانبهاترين منابع طبيعي بوده كه تنها قسمتي از آن را مي توان بطور قابل قبولي بازيابي نمود با توجه به اينكه كشور ايران به دليل ريزشهاي كم جوي و نامناسب بودن پراكنش زماني و مكاني بارندگي در زمره كشورهاي خشك و نيمه خشك جهاني قرار دارد و متوسط بارندگي سالانه در كشور يك سوم متوسط بارندگي جهان است منابع آب تجديد شونده كشور با توجه به وضعيت بارندگي، پوشش گياهي و … بطور متوسط حدود ۱۳۰ ميليارد متر مكعب در سال و حجم قابل استحصال با احتساب حجم آبهاي برگشتي حدود ۱۲۶ ميليارد متر مكعب برآورد مي شود از كل آبهاي تجديد شونده حدود ۱۰۵ ميليارد متر مكعب را جريانهاي سطحي ۲۵ ميليارد متر مكعب را جريانهاي نفوذي و منابع زير زميني تشكيل مي دهند در هر حال متوسط حجم كل منابع آب كشور رقم ثابتي است.

مديريت كيفيت آب در استخرهاي خاكي

محدوديت منابع آبي و زمينهاي مناسب جهت احداث انواع استخرهاي پرورش آبزيان و نياز اين مزارع به منابع مالي كلان و سرمايه گذاري زياد براي انها كارشناسان را بر اين داشته كه حداكثر بهره برداري از منابع آبي حتي منابع آبي خود را سرلوحه مديريتي خود قرار دهند.

به عنوان مثال:

•  استفاده از پس آب هاي كشاورزي براي پرورش
•  پرورش آبزيان در مسير كانال ها
•  بازيافت پس آب هاي پرورش

استفاده مؤثر از آب (كيفيت آب) مي توان دوام يك منبع ناكافي را افزايش دهد و مصرف انرژي را كاهش دهد و نقايص يك سيستم را جبران كند.

دسترسي آب فراوان سالم و بهداشتي و ارزان با تركيب شيميايي مناسب (كيفيت آب مناسب) براي محيط هاي توليدي يكي از رموز موفقيت به شمار مي رود. پيگيري سياست حداكثر سازي توان كيفيت آب در صنايع توليدي آبزيان مي تواند ضامن ارتقاي اين صنعت در كشور باشد.

راهكارهاي كوتاه مدت:

• استفاده صحيح از انواع كودها
•  تنظيم مقدار كود بخصوص كود دامي براي ثابت ماندن كيفيت آب و عدم سرريز در فصل تابستان
•  كاهش تعداد آبزيان در واحد سطح ( كاهش تراكم ) بدليل مصرف كمتر غذا و اكسيژن و آلودگي كمتر آب (كيفيت آب مناسب باشد)
•  استفاده از غذاي مرغوب و كنترل دقيق ميزان غذادهي به منظور كاهش ضايعات و فضولات در استخر
•  استفاده از دستگاههاي هوادهي به منظور بهبود كيفيت آب و افزايش توليد
•  مرمت و بازسازي استخر ها
•  جلوگيري از رويش ني در استخر ( بابت افزايش تبخير )
•  روكش كردن انهار خاكي و تعمير كانالهاي شكسته
•  تعمير و ترميم درپچه هاي خروجي براي جلوگيري از فرار آب

در هر صورت چنانچه كيفيت آب مناسب نباشد ابتدا بايد عوامل آن شناسايي گردد كه كدام حالت فيزيكي شيميايي يا بيولوژيكي است تابراساس اطلاعات نسبت به رفع مشكلات اقدام نمود.

وجود آب در صورتي مي تواند مفيد باشد كه بتوان بدون صرف هزينه هاي زياد آن را مورد استفاده قرار داد (كيفيت آب هماني باشد كه مورد نياز است). مسلماً با شناخت ويژگي هاي آب مي توان براي بهره برداري هر چه بهتر از منابع يك منطقه برنامه ريزي كرد.

الف : شرايط و فاكتورهاي شيميايي آب

الف ـ ۱ اسيديته PH

الف -۲- گازها

الف-۳- شوري آب

الف-۴- ساير عناصر و تركيبات

اسيديته از جمله فاكتورهايي است كه در همه مايعات عموميت داشته و قابل اندازه گيري است.

روش اندازه گيري:

اسيديته هم از طريق روش رنگ سنجي ( Color metric  با PH متر هاي كاغذي) و هم با روش سنجش الكتريكي (Electro metric  با PH متر هاي ديجيتالي) قابل اندازه گيري است كه بهترين زمان آن هم قبل از طلوع آفتاب و حدود ساعت ۲ بعد از ظهر (كه به ترتيب PH در اسيدي ترين و قليايي ترين حد خود در طول شبانه روز است) مي باشد.

به طور معمول نوسانات PH در شبانه روز نبايد از ۵/۱ واحد تجاوز نمايد…

روش هاي كنترل:

در استخرهايي كه معمولاً PH اسيدي دارند، آهك پاشي در دوران آماده سازي كمك قابل توجهي براي تعادل PH به شمار مي رود. همچنين با توجه به اين مطلب كه فعاليتهاي حين پرورش (نظير كوددهي آلي و شيميايي، تغذيه و تراكم ماهيان و …)  موجب افزايش PH و روند قليائي شدن مي شود، آبگيري با آب تازه كه PH متعادلي دارد (كيفيت آب) در پايين آوردن PH بالاي آب موثر است. ضمناً هوادهي علاوه بر فوائد بيشماري كه دارد، نقش بسيار مهمي نيز در تعادل PH محيط استخر ايفاء مي نمايد. به كار بردن كودهاي سولفاته ( مثل سولفات آمونيوم ) و در موارد شديدتر استفاده از گچ براي كاهش سريع

الف-۲- گازها :

در اين بخش گازهاي موجود در استخر به ترتيب اهميت و تأثيري كه بر موجودات زنده و شرايط پرورشي مي گذارند بررسي مي شوند.

۱ ـ  اكسيژن O2 :

يكي از مهمترين گازهايي كه اهميت حياتي و تأثير مثبت آن بر كليه فعاليتها و توليدات موجودات زنده اعم از آبزي و خشكي زي بركسي پوشيده نيست.

اكسيژن علاوه بر ايجاد شرايط مناسب جهت رشد و افزايش وزن آبزيان اثر خود را بر مواردي چون توليد غذاهاي طبيعي و كاهش سميت مواد سمي و مضر موجود در استخر نمودار مي سازد. پايين ترين حد مطلوب آن mg/Lit 5  (ميلي گرم در ليتر) بوده و هر چه ميزان اكسيژن محلول از اين حد كمتر باشد، نخست موجب كاهش اشتها و امتناع  از خوردن غذا و ضعف بدني آنها شده كه همين امر باعث مي شود تا مقاومت آنان در مقابل برخي از بيماريها و مواد سمي كاهش يابد همچنين در صورت ادامه روند كاهش اكسيژن تا حد پايين تر ازmg/Lit2/0 (ميلي گرم در ليتر) موجب بروز تلفات ناشي از كمبود اكسيژن (خفگي) مي گردد.

ميزان اكسيژن محلول با روش سنجش شيميايي وينكلر(Vincler) يا روش سنجش الكتريكي با دستگاههاي ديجيتالي(Oxi meter) قابل تشخيص است.

نكته : O2 بايد هر روز كنترل شود.

هوادهي: هوادهي علاوه بر توليد اكسيژن نوعي همزدن آب و يكنواخت كردن لايه هاي حرارتي و غذايي آن هم هست. ضمنا هوادهي به خروج ضايعات سمي كه به شكل گاز در آب محلول هستند كمك مي كند.

بطور كلي هواده انتخابي بايد اين مزايا را داشته باشد:

• سبك و قابل حمل باشد.
• در طول دوره نيازي به تعميرات و روغنكاري نداشته باشد.
• بايد بتواند يك دوره پرورش پيوسته كار كند.
• ارزان باشد.
• تكنولوژي پيچيده اي در آن بكار نرفته باشد.
• راندمان انتقال اكسيژن به آب نسبت به مصرف انرژي بالا باشد (مثلا ۵/۱ كيلوگرم اكسيژن در ساعت به ازا‌‌ء هر اسب بخار.

چه مقدار هوا مورد نياز است؟
بستگي به تراكم و توليد دارد در حالت عادي به سه دستگاه هواده در هر هكتار هر يك بقدرت ۳ اسب بخار نياز داريد.

چه نوع هوادهي استفاده كنيم؟
براي استخرهاي خاكي با عمق حدود ۲متر و بيشتر بهترين هواده دستگاه هاي هوادهي مكشي مستغرق هستند٬ كه در عمق مناسب قرار مي گيرند و با مكيدن هوا از بيرون آن را در استخر تزريق و پخش مي كنند.

براي استخرهاي با عمق كمتر (مثلا حدود ۱متر يا كمي بيشتر) هواده هاي پره دار(پدالي) كه در سطح آب شناور هستند مناسب هستند اگر در جايي برق نباشد از چرخ هاي پره اي اســــتفاده مي شود كه با نيروي ديزل يا تراكتور كار مي كنند.

چگونه هواده ها را نصب كنيم؟
چگونگي نصب هواده از نظر برقي و نحوه تثبيت آن در استخر در كاتالوگ مربوطه نوشته شده ولي نحوه ي چينش آنها در استخر بايد بصورتي باشد كه حداكثر سطح آب را پوشش دهد و در آب جريان يا گردآب ايجاد كند .

۲ ـ دي اكسيد كربن  CO2:

عمده دي اكسيد كربن در اثر تنفس موجودات زنده و بالاخص ماهيها حاصل شده و به دليل تركيبات اسيدي كه در آب ايجاد مي كند، موجب كاهش PH  محيط خواهد شد.

اگر ميزان CO2 از mg/Lit  ۵ (ميلي گرم در ليتر) بالاتر رود استخر وارد شرايط بحراني خواهدشد.

۳ ـ آمونياك  NH3:

آمونياك در اثر ورود احتمالي فاضلابهاي خانگي و صنعتي به استخر و نيز توسط ماهيها ( پس از سوخت و ساز غذاي خورده شده ) از طريق تنفس و به وسيله آبشش ها و درصدي نيز از طريق منفذ ادراري و مخرج به محيط وارد مي شود. يكي ديگراز منابع توليد آن تخمير يا تجزيه بي هوازي موادآلي نيتروژن دار است.

آمونياك گازي سمي و خطرناك بوده و بالا رفتن دماي آب و كاهش اكسيژن اثرآن را تشديد مي كند.

راههاي كنترل آن نيز هوادهي و استفاده از تركيبات جاذب نظير زئوليت مي باشد آمونياك در اثر مجاورت با اكسيژن به هيدروكسيد آمونيوم، كه يك تركيب بي ضرر است، تبديل مي شود.

۴ ـ   هيدروژن سولفوره  H2S:

در اثر تجزيه بي هوازي مواد آلي گوگرد دار در استخر توليد مي شود. بسيار سمي بوده، ازدياد لجن كف استخر در افزايش توليد آن موثر است و كيفيت آب را پايين مي آورد.

يكي از راههاي پي بردن به وجود آن استشمام بوي تخم مرغ گنديده از آب و لجن و تشكيل حبابهاي بالا رونده از كف به سطح آب مي باشد. راههاي جلوگيري از افزايش تراكم آن نيز تعويض آب از كف، هوادهي مناسب و عدم بكار بردن كودها به صورت جامد مي باشد.

الف-۳- شوري آب :

املاح يا نمكهاي موجود در آب معرف شوري آن بوده و چون ماهيان گرم آبي در گروه ماهيان آب شيرين قرار مي گيرند بنابراين آب با شوري g/Lit 2-1 (گرم در ليتر) ايده آل و تا g/Lit 3 (گرم در ليتر) قابل قبول و بيش از اين مقدار غير قابل تحمل و موجب تلفات مي شود.

با توجه به اين موضوع كه نمكهاي محلول خاصيت الكتروليتي و هدايت الكتريكي آب را افزايش مي دهند، لذا اندازه گيري هدايت اكتريكي ( EC ) آب و تفسير آن، شاخص خوبيبراي تعيين و تخمين ميزان نمكهاي موجود در آب است.

اين امر با استفاده از دستگاه (EC meter) انجام و با ضرب عدد بدست آمده (براساس موس بر cm2) در ۷۲۵/۰ (ضريب قراردادي)، ميزان نمكهاي محلول در آب بر اساس ليتر حاصل مي شود.

شوري بايد حداكثر ماهانه كنترل شود شوري بايد قبل و بعد از تعويض آب سنجش شود.

 الف-۴- ساير عناصر و تركيبات:

مقدار مجاز ساير تركيبات و فلزات موجود درآب براي پرورش ماهيان گرم آبي مطابق جدول زير است:

آزمايشات مختلف فيزيكي و شيميايي كه حاصل آن اطلاع كامل از فاكتورهاي كيفي و دانستن محدوده هاي حياتي آبزيان است، ما را به سمت يك فعاليت پرورشي ايده آل و با حداقل ريسك ممكن رهنمون مي سازد.

ب : بررسي فاكتور هاي فيزيكي آب

۱ ـ درجه حرارت: منابع و نظريه هاي گوناگوني در اين رابطه وجود دارد كه تقريبا همه آنها در محدوده دمايي بين ۱۸ تا ۳۰ درجه سانتيگراد اتفاق نظر دارند …

۲ ـ  رنگ آب: تابش نور خورشيد به سطح آب شرايطي مساعد براي فتوسنتز گياهان و جلبكهاي تك ياخته اي (فيتوپلانكتون) موجود در آب فراهم مي كند. با ادامه اين شرايط، جمعيت آنها در اثر تكثير افزايش مي يابد تا اينكه رنگ آب را تحت تاثير خود قرار مي دهد.

يكي از معيارهاي مهم تشخيص كيفيت غذا به شمار رفته و بايد زرد مايل به سبز ( زيتوني قهره اي ) باشد.  اگر رنگ آب استخر سبز روشن باشد، نشانه وجود پلانكتون هايي است كه رنگ سبز-آبي را منعكس مي كنند و از آنجايي كه فيتوپلانكتون هاي سمي در رديف سبز-آبي ها قرار دارند، لذا براي جلوگيري از احتمال خطر تشكيل آنها بررسي بيشتري موردنياز است. معمولا در اواخر مرداد و شهريورماه بعضي از استخرها با افزايش تعداد فيتوپلانكتنهاي سمي كه موجب مسموميت ماهي كپورهاي نقره اي مي شوند موجه هستند.

 ۳ ـ  شفافيت: جهت افزايش بار غذايي استخر، روش كوددهي با استفاده از كودهاي معدني (شيميايي) و آلي (دامي-گياهي) به كار مي رود. براي اينكه غلظت مواد غذايي (تراكم فيتوپلانكتونها) را در استخر به دست آوريم از روشي بسيار ساده و درعين حال موثر استفاده مي كنيم؛ در اين روش از وسيله اي به نام سشي ديسك استفاده مي شود

تاسيسات مورد نياز احداث استخر :

•  سيستم هاي آبرساني و تاسيسات لازم ( مانند حوضچه فيلتراسيون – ايستگاه پمپاژ و كانال هاي آبرسان )
• دريچه ورودي و خروجي آب
• كانال هاي تخليه آب و حوضچه صيد
• ساختمان استخر

جهت هدايت آب به مزارع پرورش آبزيان ازكانال هاي بتني ياخاكي استفاده مي گردد. ابعاد اين كانالها طوري درنظر گرفته مي شوند تا ميزان موردنياز آب راتأمين نمايند.

ورودي آب:

انواع ورودي شامل:

۱- ثقلي ( خود جاري ) بدون مصرف انرژي و با هزينه بسيار كم

۲- غير ثقلي ( پمپاژ ) با صرف انرژي و هزينه زياد

كانالهاي تخليه آب:  

انواع خروجي آب:

۱- خروجي مانك

۲- ريوالدي

۳- اتصال زانوئي

۴- شكاف ديواره

۵- غير ثقلي

خروجي مانك: خروجي مانك مناسب ترين خروجي آب استخر است . زيرا تخليه از كف و سطح را ميسر مي سازد مانك در واقع يك پنجره خروجي بتوني است كه با برداشتن دريچه هاي جلو دهانه امكان خروج آب از طريق كانالهاي تخليه را فراهم مي كند بديهي است جهت جلوگيري از خروج ناخواسته از اين طريق توريهايي در پشت آن قرار داده مي شود.

روش ريوالدي: لوله هاي قابل انعطاف كه در هنگام ساخت بدنه استخر در آن كار مي گذارد سربالاي آن را به وسيله طناب محار كرده و در زمان نياز به درون آب رها مي كنند در طرف ديگر لوله معمولا يك شير آب قرار مي دهند تا بتوان مقدار آب خروجي را تنظيم كرد شايان ذكر است در سمت بالاي لوله جهت جلوگيري از مكش و خروجي ماهي ها به وسيله تور مسدود مي گردد.

اتصال زانوئي: كاملا شبيه روش ريوالدي تنها به جاي استفاده از لوله انعطاف پذيري از زانو استفاده شده در طرف ديگر نيز شير تعبيه نمي شود.

شكاف ديواره: در اين روش فقط تخليه از سطح صورت مي گيرد و تخليه ممكن است با تخريب ديواره همراه باشد . براي استخرهاي كوچك روش ريوالدي و زانويي مناسب است اما براي استخرهاي بزرگ تر از ۵ هكتار خروجي مانك بهتر است.

خروجي غيرثقلي: اين روش با استفاده از الكتروپمپ انجام مي شود كه مستلزم صرف هزينه بيشتر و دقت بالاتر است.

  با تلخيص از   http://amirhashemipour.اين نام مجاز نمي باشد .com

منبع: گيلان ليرو